Kapı mapı nasıl yazılır? Yanlış öğretilere savaş açıyorum!
Kural basit, tartışma gereksiz: “kapı mapı” ayrı yazılır, tire yok, tırnak yok, abartı yok. İnternette “mapı mı, mapi mi, tireyle mi?” diye kafa karıştıran bir sürü öneri dolaşıyor. Hepsine karşı tek cümlelik cevabım şu: Bu yapının adı m’li ikileme; amacınız bir şeyi küçümsemek, önemsememek ya da belirsizleştirmekse kullanırsınız — ve Türkçenin doğal akışı içinde iki kelime halinde yazarsınız. Nokta.
M’li ikilemenin özü: “kapı mapı” neden var?
Bir sözcüğü önemsizleştirmek veya “adı önemli değil” demek için baş harfini m yapıp aynı sözcüğü tekrarlarız:
kapı → mapı, para → mara, iş → miş, araba → maraba, okul → mokul.
Bu, günlük dilin tokat gibi net bir stratejisidir: “Kapı mapı kırıldı” cümlesi, “kapı ya da benzeri bir şey, neyse işte” demenin kestirme yoludur.
Altın kural: Ayrı yaz, doğru harf değişimini yap
Sessizle başlayan kelimelerde ilk harfi m yap, ayrı yaz:
kapı mapı, kitap mitap, çiçek miçek, telefon melefon.
Sesliyle başlayan kelimelerde başına m getir, ayrı yaz:
araba maraba, ev mev, okul mokul, iş miş.
Büyük harf gerekiyorsa yalnızca cümle başındaki ilk sözcük büyük olur: Kapı mapı…
Tamamı büyük yazılacaksa ikisi de büyür: KAPI MAPI.
Tire (-), tırnak (“ ”), eğik çizgi (/) yok. Bu, birleşik yazım değil; ikileme. O yüzden “kapı-mapı”, “kapı ‘mapı’” gibi yazımlar kulağa da göze de çarpar; yanlıştır, metnin ritmini bozar.
Ekler nasıl gelir? Hataların çoğu burada patlıyor
Ek kullanacaksan ikisine de uygula; anlamı ve alayın tonu ancak böyle taşınır.
Belirtme (-(y)ı): kapıyı mapıyı, kitabı mitabı
> “Usta, kapıyı mapıyı söktüler.”
Yönelme (-(y)a): okula mokula, eve meve
Bulunma (-da/-de): pazarda mazarda
Ayrılma (-dan/-den): arabadan marabadan
Çoğul (-lar/-ler): kapılar mapılar, dostlar mostlar
İyelik: kapım mapım, param maram
Ekleri yalnız bir sözcüğe takmak, ikilemenin işlevini kırar: “kapıyı mapı” ya da “kapı mapıyı” gibi cümleler kulağa yamuk gelir, mesaj zayıflar.
Özel adlar, kısaltmalar, teknik terimler: Cesur ama temiz kal
Özel adlarda alay/umursamazlık tonunu korumak için ikileme yapılır:
Ahmet Mahmet geldi.
Ek gerekiyorsa en temiz, en yerleşik kullanım: ikisine de ek:
Ahmet’i Mahmet’i aradım.
Apostrof, özel adlarda ekten önce gelir; ikilemenin doğası gereği ikisine de uygulanması tutarlıdır.
Kısaltma/teknik terim oyunlarında metnin akışını bozmayın:
PDF mef, API mapi gibi eğretilemeler kısa metinde işe yarar ama resmi yazıda kaçının. Blogda ironi için dozunda kullanın.
Yaygın hatalar: Neden yanlış ve nasıl düzelir?
1. Tireyle yazmak: kapı-mapı → İkilemenin doğasına aykırı. Ayrı yaz.
2. Tek sözcüğe eklemek: kapıyı mapı → Ton düşer, ritim bozulur. İkisine de ek.
3. Tırnakla göstermek: kapı “mapı” → Gereksiz vurgudur, ironi yükünü baltalar.
4. Büyük harf uyumsuzluğu: Kapı Mapı → Özel ad değil; yalnızca cümle başı büyük.
5. M’li ikilemeye gereksiz çoğaltma: kapı mapı mapı → Abartı, anlamı çamurlaştırır.
İnce ayar: M ile başlayan kelimeler, sert ünsüzler, yabancı sözcükler
M ile başlayan kelimeler: masa → masa masa yazılırsa ikileme etkisi zayıf kalır. Çoğu zaman alternatif bir sözcük seçmek daha akıllıca: eşya meşya, mobilya mobilya deme, eşya meşya de.
Sert ünsüz uyumu: kitap → mitap, kağıt → mağat gibi kulağı tırmalayan örneklerde bağlamı test edin; akıcılığı bozuyorsa ikilemeyi başka sözcükte kurun.
Yabancı ve marka adları: Ton satiriktir ama marka hukukunu ve ciddiyeti düşünün: XPhone MPhone gibi kullanım ironik metinde olur; teknik incelemede kullanmayın.
Neden bu kadar sert konuşuyorum?
Çünkü yazı, ritim ve niyet işidir. M’li ikileme, Türkçenin atış gücü yüksek, minimal bir retorik aracıdır. Yanlış yazdığınız anda hem mizah hem mesafe hem de tavır kaybolur. Blog metninde SEO peşinde koşarken dili sakatlamak yerine, anahtar sözcüğünüzü (ör. “kapı mapı nasıl yazılır”) doğru bağlamda, net kuralla, okur deneyimini bozmadan kullanın. Arama motoru, temiz dili sever; okur ise ondan da fazla.
Harekete geçirici, provokatif sorular
“Kapı mapı”yı tireyle yazan metinlere güveniyor musun, yoksa ilk anda ciddiyet puanı düşüyor mu?
İkilemenin ikisine birden ek kuralını çiğnediğinde, mesajın alay ve mesafe dozunun yarıya indiğini fark ettin mi?
Markaları, kişilerle ilgili m’li ikilemeyi etik buluyor musun; sınır nerede başlamalı?
Dilde ironiyi güçlendirmek için m’li ikileme olmayan daha iyi araçlar var mı?
Son söz: Basit olan doğrudur
“Kapı mapı” ayrı yazılır. Ek gerekiyorsa ikisine de takılır. Tırnak, tire, gösteriş yok. Kuralı sindirdiğinde hem dilin kıvraklığını korursun hem de yazının ikna gücü artar. Bugünden sonra bu yapıyı gördüğünde, yanlışı acımasızca yakalayacak kadar net bakabiliyor musun?